THƯ PHÁP QUỐC NGỮ CÓ THẬT SỰ TỒN TẠI GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT HAY CHỈ LÀ MỘT PHONG TRÀO NHẤT THỜI SỚM NỞ CHÓNG TÀN?

             Trải qua hơn 2 thập kỷ hồi sinh phong trào thư pháp, tôi nhận thấy có nhiều vấn đề cần phải lạm bàn, nhưng điều đáng bận tâm đó là trả lời cho câu hỏi: “Thư pháp Quốc Ngữ liệu có thật sự tồn tại giá trị nghệ thuật hàn lâm hay chỉ dừng lại như một phong trào nhất thời sớm nở chóng tàn?”

Nếu như Thư pháp Hán Nôm vốn dĩ đã có cho mình một bề dày lịch sử, nền tảng căn cơ nhất định về lý thuyết và thực hành, thì thư pháp Quốc Ngữ vẫn còn mãi loay hoay với vô vàn những vấn đề chưa thể làm rõ và trong nhất thời, không thể thúc ép việc này một cách kiên cưỡng, mà cần rất nhiều thời gian cho việc hình thành, xây dựng và phát triển một hệ thống lý luận có khoa học, đi kèm đó là sự hợp lý về mặt thời đại. Thư pháp Quốc Ngữ hiện nay thật sự đang trên đà phát triển, tuy nhiên, sự phát triển mông lung này dẫn đến hai mặt của một vấn đề, bao gồm cả tích cực lẫn tiêu cực. Mặt tích cực dễ dàng nhận thấy nhất đó là số lượng người quan tâm và luyện tập thư pháp mỗi ngày mỗi nhiều hơn. Sự quan tâm của báo chí truyền thông dành cho thư pháp Quốc Ngữ cũng đạt được tín hiệu đáng mừng. Song song đó, mặt tiêu cực còn đọng lại thì rất nhiều, đẩy thư pháp Quốc Ngữ vào những giai đoạn bế tắc về đường hướng phát triển và ý nghĩa thật sự của giá trị nghệ thuật chữ viết. Phải chăng, phần vì sự phát triển chóng mặt của xã hội hiện thời và phần vì cộng đồng những người theo đuổi loại hình nghệ thuật này chưa thực sự ngồi lại với nhau, chung tay đưa ra những tiêu chí, lý luận, phương án và định hướng một cách chuyên nghiệp hơn, nghiêm túc hơn để có tiềm năng chuyển mình và nâng tầm trở thành một bộ môn nghệ thuật thật thụ được công nhận.

Định nghĩa về thư pháp Quốc Ngữ theo tôi, đây là một bộ môn nghệ thuật tạo hình chữ viết bằng phương pháp sử dụng bút lông có kỹ thuật và đáp ứng được tính thẩm mỹ về mặt mỹ thuật, tính giáo dục về mặt văn hóa. Nếu làm rõ được nhận định này, không nhập nhằng về tính vay mượn và có giá trị kế thừa thư pháp Hán Nôm, thì trong tương lai, thư pháp Quốc Ngữ sẽ sớm có những trái ngon quả ngọt nhất định, tiến xa hơn trên trường quốc tế.

Có rất nhiều nhận định cho rằng, thư pháp Quốc Ngữ chưa thật sự có “pháp”. Hiện nay, thư pháp Quốc ngữ chỉ đang hiện diện như một tác phẩm mỹ thuật, đẹp xấu tùy thuộc vào mắt nhìn của mỗi người. Có người được đào tạo mỹ thuật cơ bản, sẽ có sự chỉnh chu hơn trong sáng tác và ngược lại, có khi còn trở thành những “thảm họa” chữ viết. Quan điểm của một tiền bối trong giới nghệ thuật thư pháp chữ Hán từng cho hay: “ Hán tự là chữ tượng hình, bút lông từng  gắn với chữ Hán hàng nghìn năm nên mỗi nét bút đều diễn đạt tâm tư tình cảm của con người. Dòng mực được các thư gia biến hóa, chuyển động một cách hợp lý với nét chữ, hợp tình với nghĩa chữ nên nó luôn có hồn. Do đó khi đặt bút viết chữ gì người ta nghĩ ngay đến phải dung thể chữ nào để viết, để diễn tả cái hồn trong đó, chứ không phải là cố ý theo bản sao của một kiểu chữ nào.”

Thư pháp Quốc Ngữ được phát triển rộng rãi từ những năm cuối thập niên 80 của thế kỷ XX. Có thể nói, thư pháp Quốc Ngữ là một bộ môn nghệ thuật viết chữ có sự dung hòa và kết hợp từ hai nền văn hóa Đông Tây. Người viết chữ sử dụng công cụ là bút, nghiên, giấy, mực- những sản phẩm văn hóa của phương Đông để thể hiện ngôn ngữ và chữ viết latinh- hệ thống ký tự của phương Tây.

Ta biết rằng, các công cụ bút sắt, ngòi cứng thích hợp để thể hiện các đường nét thanh đậm, nhịp nhàng và đều đặn của chữ latinh, còn bút lông thì phù hợp để thể hiện các bộ nét của hệ thống chữ tượng hình vì đặc tính đàn hồi và biến dạng của ngòi bút, có đầy đủ chức năng để diễn đạt được ý, lực của người viết, khiến chữ viết trở nên phong phú và thiên biến vạn hóa. Điều này cũng đồng nghĩa với việc, để điều khiển được bút lông thì không dễ chút nào. Đòi hỏi người học thư pháp phải có sự luyện tập không ngừng nghỉ cũng như sự nghiên cứu nhất định về các pháp khi sử dụng và hiểu được đặc tính của văn phòng tứ bảo. Song, một trong những thử thách cho người học thư pháp Quốc Ngữ đó là làm sao để thể hiện được tinh thần “thư nghệ” dựa trên một hệ thống ký tự tượng thanh có phần tối giản, đơn điệu và ít mang yếu tố tạo hình. Đây cũng là một bài kiểm tra chuyên môn cho những người theo đuổi thư pháp Quốc Ngữ, đòi hỏi  người chơi phải có sự tìm hiểu kiến thức về mỹ thuật tạo hình, thẩm mỹ bố cục, sắp đặt chữ viết…

Hiện nay, để có thể danh chính ngôn thuận chứng minh được giá trị nghệ thuật của thư pháp Quốc Ngữ, người học tập thư pháp phải có tinh thần cầu thị và hiểu được cốt lõi của việc viết chữ là tôn vinh vẻ đẹp của chữ viết, thông qua chữ viết để truyền tải thông điệp, tác phẩm văn học nghệ thuật một cách có thẩm mỹ và văn minh. Như vậy, việc học tập về văn hóa rất quan trọng, đi kèm là sự tìm tòi và tiếp nhận kiến thức về một nền tảng mỹ thuật cơ bản, là hành trang cần thiết cho quá trình nghiên cứu và sáng tác tác phẩm thư pháp Quốc Ngữ.

Việc sáng tác tác phẩm thư pháp Quốc Ngữ cũng đòi hỏi người viết phải làm rõ khái niệm sáng tác, tránh nhập nhằng và đánh tráo khái niệm với việc lâm mô, sao chép và tạo ra các sản phẩm thư pháp công nghiệp nghèo nàn về ý và nghĩa. Sáng tác- là tạo ra tác phẩm nghệ thuật có tính riêng biệt, mới mẻ và tính hàn lâm trong tác phẩm, đạt đủ cả về hình thức lẫn nội hàm. Đối với tác phẩm thư pháp Quốc Ngữ, phải đạt chuẩn yếu tố về mặt đường nét, bút pháp, mặc pháp,  chương pháp, văn phong ngữ pháp chuẩn chỉnh, có tính kế thừa và phát triển đối với thư pháp Hán Nôm, nhưng không rập khuôn mẫu cũ, mà hướng đến giá trị sáng tạo, hoặc chí ít là giá trị căn bản của vẻ đẹp thư pháp Á Đông. Như vậy, mới mong trong tương lai, nền thư pháp Quốc Ngữ có những thư gia đi theo hướng chuyên nghiệp trong phong cách sáng tác và định hướng nghệ thuật chuẩn hàn lâm.

Một thực trạng còn tồn  đọng hiện nay dẫn đến việc thư pháp Quốc Ngữ chỉ mới dừng lại ở tính phong trào đó là việc có nhiều người chơi thư pháp Quốc Ngữ chỉ chú trọng vô hình thức mà quên đi việc phát triển và nâng cao trình độ chuyên môn. Nhiều người có thâm niên viết tương đối lâu năm trong giới nhưng sau ngần ấy thời gian vẫn dậm chân tại chỗ với những lối mòn và những tư tưởng, tư duy lạc hậu. Nhiều CLB , hội nhóm mở ra, nhiều kỷ lục được trao tặng nhưng chỉ mang tính bề nổi, chỉ xét về hình thức, chiều dài, cân nặng mà không chú trọng về sức nặng nội tại của bút lực, của chương pháp hay mặc pháp- vốn dĩ là những yếu tố quan trọng hàng đầu của nghệ thuật viết chữ thư pháp Á Đông.

Thật ra, nếu xác định được những yếu tố cản trở và nhược điểm của thực trạng thư pháp Quốc Ngữ hiện nay, ta hoàn toàn có thể có cơ sở hướng đến một thời kỳ thăng cấp của thư pháp Quốc Ngữ, bởi trong tâm thức của người Việt Nam, ngôn ngữ, chữ viết tiếng Việt vẫn là tiếng long thiêng liêng, là vũ khí dựng nước, xây nước và giữ nước. Tiếng Việt còn thì non nước còn. Và thư pháp Quốc Ngữ hoàn toàn đủ điều kiện để diễn đạt được tâm, ý, khí, trí và lực của người yêu chuộng đạo lý, yêu cái đẹp của nghệ thuật và yêu con chữ.

Giá trị cốt lõi của nghệ thuật thư pháp Quốc Ngữ là thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc một cách có văn minh và học thức, nâng tầm giá trị thẩm mỹ mang tính hàn lâm học thuật, đồng thời gửi gắm cái tình, cái nghĩa, vào từng tác phẩm, chắt chiu và tinh lọc những giá trị kế thừa từ thư pháp Hán, dựng nên một nền thư pháp Quốc Ngữ có khoa học và chuyên nghiệp hơn trong tương lai.

(Trích Bài tham luận về thực trạng thư pháp chữ Quốc Ngữ trong bối cảnh hiện nay)

Xuân Thành 08/2024